Pająk (Spider)

Rok po premierze Pięknego umysłu Rona Howarda i Niżyńskiego Paula Coxa, w roku 2002, swój film o schizofrenii zaprezentował światu David Cronenberg. W Pająku, pierwszym powstałym w tym millenium obrazie kanadyjskiego reżysera, w typowy dla siebie sposób opowiada on o fikcyjnym bohaterze dotkniętym tą chorobą, nie stroniąc od ponurych scenerii, makabry i od epatowania seksualnością. Znakomitą, pełną niepokoju kreację stworzył w Pająku Ralph Fiennes - odtwarzany przez niego wyalienowany, żyjący we własnym świecie Dennis Cleg, po opuszczeniu po dwóch dekadach szpitala psychiatrycznego, obsesyjnie próbuje odtworzyć i poukładać zdarzenia sprzed lat. Cronenberg ukazuje świat oczami schizofrenika, miesza teraźniejszość z przeszłością, wpędza niejednokrotnie widza w dezorientację i daje możliwość poczucia się jak główny bohater - nie wiadomo co w filmie jest rzeczywiste a co urojone.

Na planie Pająka reżyser po raz dziesiąty współpracował ze swoim rodakiem, Howardem Shore. Mimo że kanadyjski kompozytor, znajdował się wówczas w wirze pracy nad trylogią Władca pierścieni i miał bardzo ograniczone możliwości czasowe, to nie mógł odmówić swojemu przyjacielowi. Zauważalny jest krótki w porównaniu z wcześniejszymi pracami z filmów Cronenberga, czas trwania ilustracji - wobec wiele mówiącej i wywołującej emocje roli Fiennesa, muzyce przypadła tym razem nieco skromniejsza rola, z której jednak wywiązuje się bardzo dobrze. Niespokojna, w olbrzymiej części klasycznie zaaranżowana muzyka Shore`a udanie dopełnia filmowe poczynania Dennisa Clega, zaglądając do wnętrza tej postaci i pokazując to, co w danej chwili niekoniecznie widać, jak również świetnie zlewa się z obskurnymi sceneriami i ociekającymi mrokiem kadrami Petera Suschitzky`ego.

Najbarwniej i najbardziej pobudzająco muzyka wypada w czołówce filmu, tworząc w wyobraźni widza prolog do ukazanych później w filmie zdarzeń. Widzimy pojawiające się i znikające na sfatygowanym tle plamy, w których szybko udaje się rozpoznać plansze z tzw. testu Rorschacha, do dziś używanego w diagnozie psychologicznej. Temu pokazowi towarzyszy pochodząca z XVII wieku, pełna delikatności dziecięca pieśń Love Will Found Out The Way, wykonywana w charakterystyczny sposób przez Patricię Kilgarriff przy akompaniamencie fortepianu. Klasyczną melodię, w okrojonej postaci i w różnych aranżacjach kanadyjski kompozytor oszczędnie wplótł w ilustrację dramatyczną, pokazując jak Dennis Cleg wraca w myślach do czasów dzieciństwa i bezpowrotnie utraconej niewinności. Z dzieciństwem naszego bohatera nierozerwalnie związana jest postać jego matki, drugiej co do ważności postaci w filmie - Howard Shore skomponował dla niej nieskomplikowany, kilkunutowy temat, za sprawą prowadzącej trąbki nabierający elegijnego charakteru.

Na tym materiał tematyczny ilustracji niestety się kończy; w lwiej części kompozycji Kanadyjczyk stawia przede wszystkim na underscore, wykorzystując w nim kilka prostych acz inteligentnych pomysłów. M.in. w utworach Kitchener Street i Mrs. Wilkinson`s Kitchen słyszymy wsparte powtarzalnymi partiami harfy, nieco rozbiegane fortepianowe akordy, dzięki którym kompozytorowi bardzo dobrze udaje się pokazać dezorientację Clega i jego usiłowania odnalezienia się w nowej rzeczywistości. Shore w zasadzie skorzystał z gotowych pomysłów, zastosowanych wcześniej w ilustracji dramatu Esther Kahn. Jeszcze prostsze rozwiązanie Howard Shore stosuje w Pająku na przestrzeni niemal całego score`u. Muzycy z renomowanego The Kronos Quartet żmudnie i w skupieniu powtarzają tu na instrumentach smyczkowych jedną bądź dwie nuty - ma to na celu, oprócz nadania odpowiedniego rytmu scenom, ukazanie wewnętrznej udręki a także swoistej pajęczyny, jaką w myślach tka filmowy schizofrenik - zmierzając do uśmiercenia urojonych sprawców jego nieszczęścia. Minimalistyczne, smyczkowe sekwencje pojawiają się na pierwszym planie, bądź zostają zepchnięte w tło, przez kolejne, dokładane przez kompozytora warstwy (m.in. partie trąbki i klarnetu), albo też muzycy kwartetu wyprowadzają z nich pełne zadumy pasaże, odzwierciedlając nowe wątki i wracające wspomnienia, zaprzątające głowę filmowego bohatera. W tych mrocznych, powtarzalnych strukturach odnaleźć można wpływy twórczości Bernarda Herrmanna, którego Shore jest fanem i którego wymienia on jako jednego z najsilniej inspirujących kompozytorów filmowych.

W czasie kontaktu z Pająkiem, można się przekonać, że Howard Shore zainwestował w tą pracę znacznie mniej, niż we wcześniejsze kompozycje tworzone dla filmów Davida Cronenberga, ale jednocześnie można się przekonać, iż jest on profesjonalistą, który prostymi środkami potrafi stworzyć klimatyczną muzykę, świetnie funkcjonującą w połączeniu z warstwą wizualną. Muzyka napisana do Pająka cierpi trochę w oderwaniu od obrazu, w związku z względnym ubóstwem idei, ale nie jest to najpoważniejszym problemem, tak samo jak nie jest nim wtórność rozwiązań. Chodzi o coś innego. Mianowicie, klimat kompozycji i dźwięki ukazujące mocno zaburzone wnętrze filmowej postaci skutecznie dołują, wysysają z słuchacza energię i dobry nastrój, zniechęcając do kolejnych odsłuchów - jest to chwilami niemal muzyczna tortura. Nie dziwi fakt, że album wydany nakładem Virgin France źle się sprzedawał i bardzo szybko zniknął ze sklepowych półek. Dla tych fanów Kanadyjczyka, którzy upolują płytowy rarytas, będzie on zbieraczem kurzu na półce.
^*piano

Tweet

Zobacz także:

Crash: Niebezpieczne pożądanie (Crash)

Eastern Promises

Niebezpieczna metoda (A Dangerous Method)